Herdenkingstoespraak 4 mei 2024 burgemeester Jorrit Eijbersen
Ieder jaar zijn we stil op deze plek, op deze datum. Op 4 mei. Twee minuten lang. Alleen de vogels die je kan horen. Ook zo meteen.
Waar gaan uw gedachten dan naar uit? Zelf heb ik geen oorlog meegemaakt. Althans, niet van dichtbij. Niet echt.
Grote woorden als ‘terreur’, ‘onderdrukking’ of ‘vervolging’ zijn daarom eigenlijk abstract voor mij. Ik kan hooguit een voorstelling maken van hoe zoiets moet zijn. Maar echt weten, begrijpen: nee.
Als ik over de Tweede Wereldoorlog praat met mijn kinderen, dan merk ik al snel dat de afstand in tijd groter wordt. De aandacht bij mijn dochters ebt weg als ik het heb over de opkomst van het fascisme of de collectieve doorwerking van de oorlog.
En, weet u: dat begrijp ik. Want hoe kun je connectie maken met iets dat zo lang geleden heeft plaatsgevonden en hen persoonlijk nauwelijks raakt?
En toch. Het blijft belangrijk om stil te staan bij wat destijds allemaal is gebeurd. Misschien nu wel meer dan ooit. Bij oorlog gaat het over mensenrechtenschending. Over de rechtstaat. Over uitsluiting. Over onze vrijheid. Over thema’s die ook nu actueel zijn.
Als je niet weet hoe het bijvoorbeeld is gegaan met de Holocaust, dan kun je signalen ervan ook niet opvangen. Denk aan antisemitisme. Aan moslimhaat, of homohaat.
Zoals voormalig bondskanselier Helmut Kohl ooit zei: ,,Wie het verleden kent, begrijpt het heden beter en kan de toekomst bewust vormgeven”.
Rond deze tijd van het jaar denk ik vaak aan mijn eigen grootouders. Aan opa en oma. Aan hoe zij tijdens de oorlog als inwoners van Oosterbeek doodsangsten uitstonden, als gevolg van de Slag om Arnhem. Een veldslag die ook in hun dorp plaatsvond.
Samen verstopten ze zich bij naderend onheil in een kelder, met mijn vader René in mijn oma’s armen. Hij was toen 4 jaar oud. Mijn oma hield mijn vader dan dicht bij het raampje, zodat hij in ieder geval naar buiten kon als dat nodig zou zijn.
Ze moesten daarna weg uit Oosterbeek. Gedwongen op de vlucht, met een wagen richting de Veluwe. Alles achterlatend. Opa en oma waren welgesteld, maar toen niet meer. Alles waren ze kwijt, behalve elkaar.
Maar... zij hebben de oorlog overleefd.
We staan hier vandaag bij het monument van gevallenen en dat is niet voor niets. Vandaag herdenken we de burgers en militairen die in ons land of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.
Het thema van de nationale dodenherdenking dit jaar gaat over de littekens die de Tweede Wereldoorlog heeft achtergelaten en die vandaag de dag nog steeds zichtbaar zijn. Er wordt aandacht gevraagd voor de brede impact die de oorlog heeft gehad. Op families, op gemeenschappen, op onze hele samenleving.
Oorlog werkt namelijk generaties door. Ook al ligt de Tweede Wereldoorlog volgend jaar 80 jaar achter ons: het is nog zo dichtbij.
Mijn vader vertelde mij ooit dat een van de belangrijkste lessen die hij heeft geleerd voortkwam uit een voorval met zijn moeder, mijn oma. Mijn vader dacht in zijn jongere jaren na de oorlog erg in fout en goed. In zwart, of wit.
Zo was hij ervan overtuigd dat hij zelf goed zat, toen hij de banden lek stak van iemand die hij adresseerde als een ‘foute Nederlander’.
Toen mijn oma dat later ontdekte, liep ze woedend naar hem toe. Mijn vader zat nietsvermoedend in bad toen mijn oma vol met de vlakke hand naar hem uithaalde. Ze sprak daarbij de woorden: ,,Hiervoor zijn wij nooit in het verzet gegaan, om anderen hierna weer het leven zuur te kunnen maken.”
Goed is niet altijd in alle opzichten goed en fout is niet altijd helemaal fout. Niet alles is zwart of wit; soms is het grijs.
Als ik hier om mij heen kijk, dan weet ik dat in elke familie verhalen zitten die het waard zijn om te blijven delen. Om herinneringen op te halen. Om door te geven aan volgende generaties. Omdat we van die verhalen kunnen leren.
Laten we ook vooral luisteren. Naar de verhalen van toen. Naar de verhalen van overlevenden, van nabestaanden. We zijn dat aan hen verplicht.
Ik sluit graag af met een citaat van Churchil. ,,Those who fail to learn from history, are condomned to repeat it.”
Opdat we niet vergeten.